INFOdoradca+ Informacje o zawodach - Powiatowy Urząd Pracy w Pucku

Instruktor jazdy konnej 342303

• Instruktor jeździectwa.
• Instruktor.
• Trener.

W Międzynarodowym Standardzie Klasyfikacji Zawodów ISCO-08 odpowiada grupie:

• 3423 Fitness and Recreation Instructors and Programme Leaders.

Według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD 2007):

• Sekcja P – Edukacja.

Notka metodologiczna

Opis informacji o zawodzie opracowano na podstawie:

• analizy źródeł (akty prawne, klasyfikacje krajowe, międzynarodowe), źródeł internetowych oraz wyników badań i analiz prowadzonych w projekcie PO KL (2011–2013) „Rozwijanie zbioru krajowych standardów kompetencji zawodowych wymaganych przez pracodawców”,
• analizy opisu zawodu zamieszczonego w wyszukiwarce opisów zawodów na Wortalu Publicznych Służb Zatrudnienia,
• zebranych opinii od recenzentów, członków panelu ewaluacyjnego oraz zespołu ds. walidacji i jakości informacji o zawodach.

Autorzy i eksperci opiniujący

Zespół Ekspercki:

• Agata Kacprzak – Publiczna Szkoła Podstawowa nr 14 Integracyjna im. Jana Pawła II, Radom.
• Adriana Pawelec – Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn.
• Jolanta Religa – Instytut Technologii Eksploatacji – PIB, Radom.

Zespół ds. walidacji i jakości informacji o zawodzie:

• Krzysztof Symela – Instytut Technologii Eksploatacji – PIB, Radom.
• Ireneusz Woźniak – Instytut Technologii Eksploatacji – PIB, Radom.
• Jarosław Sitek – Instytut Technologii Eksploatacji – PIB, Radom.

Recenzenci:

• Agata Bączkowska – Zespół Szkół Rolniczych, Piaseczno.
• Sylwia Trojecka – „Sylwia Trojecka – Hipoterapia”, Stajnia Krzewień, Radom.

Panel ewaluacyjny – przedstawiciele partnerów społecznych:

• Zbigniew Kaczorowski – Polski Związek Jeździecki, Warszawa.
• Jakub Ciemnoczołowski – Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Warszawa.

Data (rok) opracowania opisu informacji o zawodzie: 2018 r.

Instruktor jazdy konnej prowadzi zajęcia, podczas których uczy podstaw obsługi konia, jazdy konnej oraz zajmuje się aktywizacją i rekreacją ruchową klientów.

Opis pracy

Instruktor jazdy konnej jest zawodem o charakterze usługowym. Instruktor jazdy konnej, stosując odpowiednie metody dydaktyczne, prowadzi zajęcia mające na celu opanowanie i doskonalenie umiejętności jeździeckich, z wykorzystaniem odpowiednich ćwiczeń i zadań. Podczas prowadzenia zajęć udziela instrukcji z zakresu postępowania z końmi i korzystania ze sprzętu jeździeckiego. Ponadto pomaga oraz naucza siodłania ³¹ i rozsiodływania, stosowania zabiegów pielęgnacyjnych ⁴¹ u koni, oraz uczy podstaw budowy ciała konia, jego zachowań i opieki nad nim, a także rozwija świadomość psychofizyczną jeźdźców. Wyjaśnia i egzekwuje przestrzeganie zasad obowiązujących podczas jazdy konnej, przepisów jeździeckich i procedur bezpieczeństwa. Jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo jeźdźców i koni, a w razie potrzeby udziela pomocy przedmedycznej jeźdźcom i koniom.

Sposoby wykonywania pracy

W swojej pracy instruktora jazdy konnej stosuje metody, techniki i procedury polegające na:

• prowadzeniu nauki jazdy konnej z uwzględnieniem odpowiednich ćwiczeń: na lonży ¹², w lonżowniku, indywidualnie, grupowo, podczas wyjazdów w teren ⁴⁰,
• prowadzeniu kursów nauki jazdy konnej adresowanych do dzieci i dorosłych podczas obozów, kolonii, półkolonii i innych form wypoczynku zbiorowego,
• udzielaniu instruktażu i pomocy klientom w zakresie postępowania z końmi i korzystania ze sprzętu jeździeckiego,
• udzielaniu instruktażu i nadzorowaniu przestrzegania zasad i przepisów jeździeckich oraz procedur bezpieczeństwa jeździeckiego;
• nadzorowaniu zajęć i weryfikowaniu umiejętności jeździeckich, ocenianiu postępów jeźdźca oraz w razie potrzeby, udzielaniu pomocy przedmedycznej,
• kontrolowaniu i dbaniu o stan techniczny sprzętu jeździeckiego ³² pod względem bezpieczeństwa jeźdźców i koni,
• organizowaniu prac i pomocy w czynnościach związanych z opieką nad końmi takich jak: zabiegi pielęgnacyjne, obsługa weterynaryjna ¹⁵, rozczyszczanie ²⁹ i podkuwanie kopyt ¹⁹, żywienie koni,
• ocenianiu i dbaniu o stan psychofizyczny jeźdźców i koni,
• prowadzeniu dokumentacji usług,
• planowaniu i organizowaniu pracy własnej oraz zespołu,
• przygotowywaniu harmonogramu zajęć jazdy konnej,
• przygotowywaniu miejsca do prowadzenia zajęć jazdy konnej.

Więcej szczegółowych informacji znajduje się w sekcjach: 3.1. Zadania zawodowe oraz 3.2. Kompetencja zawodowa.

Warunki pracy

Praca instruktora jazdy konnej jest wykonywana na wolnym powietrzu lub pod dachem, np.:

• na ogrodzonej, krytej lub odkrytej ujeżdżalni ³⁷,
• na przeznaczonym do prowadzenia zajęć placu,
• w zadaszonym lub niezadaszonym lonżowniku ¹³,
• w otwartym terenie.

Miejscem pracy instruktora jazdy konnej są:

• ośrodki jeździeckie,
• stadniny koni,
• stada ogierów ³⁴,
• gospodarstwa agroturystyczne,
• stajnie prywatne,
• placówki oświatowe.

Więcej informacji znajduje się w sekcji: 4.1. Możliwości podjęcia pracy w zawodzie.

Wykorzystywane maszyny i narzędzia pracy

Instruktor jazdy konnej stosuje podczas zajęć różnorodne pomoce dydaktyczne. W zakresie nauki jazdy konnej może wykorzystywać:

• lonże,
• wodze pomocnicze ³⁹,
• liny treningowe (3,5 m, 6 m, 7 m, 10 m),
• kantar sznurkowy (halter).

Ponadto w trakcie zajęć może korzystać z:

• cavaletti (koziołków) ²,
• drągów ⁴,
• stojaków ³⁵,
• przeszkód ²⁸,
• piłek,
• przeszkód terenowych (naturalnych).

Organizacja pracy

W organizacji pracy instruktora jazdy konnej ważne jest uwzględnienie warunków atmosferycznych. Część ośrodków nie dysponuje krytą ujeżdżalnią lub choćby krytym lonżownikiem, gdzie można szkolić jeźdźców i konie niezależnie od warunków pogodowych.

Praca instruktora jazdy konnej jest pracą o zmiennej intensywności, może być pracą sezonową, charakteryzującą się znacznie mniejszym natężeniem w okresie jesienno-zimowym.

Z uwagi na rekreacyjny charakter jazdy konnej, zajęcia najczęściej odbywają się popołudniami lub w dni wolne od pracy. Instruktor jazdy konnej nie posiada stałych godzin pracy.

Instruktor jazdy konnej pracuje z jedną osobą lub z grupą osób.

Pracę charakteryzuje stałość i powtarzalność określonych czynności, natomiast jej różnorodność może wynikać ze zróżnicowania poziomu zaawansowania umiejętności jeździeckich, wieku i sprawności fizycznej klientów oraz wyszkolenia i sprawności koni.

Zagrożenia mające wpływ na bezpieczeństwo pracy człowieka

Instruktor jazdy konnej narażony jest w miejscu pracy na zagrożenia:

• wynikające z nieprzewidywalnych zachowań koni (kopnięcie, ugryzienie, instynkt samozachowawczy),
• spowodowane uciążliwymi warunkami pracy, np. zapyleniem, zbyt dużym nasłonecznieniem lub mrozem,
• związane z zarażeniem chorobami odzwierzęcymi.

Do występujących w zawodzie chorób można zaliczyć:

• reakcje alergiczne,
• choroby odzwierzęce,
• stłuczenia i złamania.

Wymagania psychofizyczne

Dla pracownika wykonującego zawód instruktor jazdy konnej ważne są:

w kategorii wymagań fizycznych

• sprawność układu mięśniowo-szkieletowego,
• zdolność do wykonywania wysiłku fizycznego,
• sprawność układu oddechowego,
• sprawność układu krążenia,
• sprawność zmysłu dotyku,
• sprawność narządów równowagi;

w kategorii sprawności sensomotorycznych

• koordynacja wzrokowo-ruchowa,
• ostrość wzroku i słuchu,
• zmysł równowagi,
• czucie dotykowe,
• spostrzegawczość;

w kategorii sprawności i zdolności

• zdolność koncentracji uwagi,
• podzielność uwagi,
• zdolność nawiązywania kontaktu z ludźmi,
• zdolność przekonywania,
• łatwość wypowiadania się,
• donośny głos;

w kategorii cech osobowościowych

• samodzielność,
• samokonytola,
• radzenie sobie ze stresem,
• empatia,
• kontrolowanie własnych emocji,
• odpowiedzialność,
• komunikatywność,
• kreatywność,
• cierpliwość,
• gotowość do pracy w różnych warunkach atmosferycznych.

Więcej informacji znajduje się w sekcjach: 3.3. Kompetencje społeczne; 3.4. Profil kompetencji kluczowych dla zawodu.

Wymagania zdrowotne

Praca w zawodzie instruktor jazdy konnej wymaga wysokiej sprawności fizycznej, dobrego wzroku, słuchu i sprawności zmysłu dotyku.

Więcej informacji znajduje się w sekcji: 4.4. Możliwości zatrudnienia osób niepełnosprawnych w zawodzie.

Wykształcenie niezbędne do podjęcia pracy w zawodzie

Do wykonywania zawodu instruktor jazdy konnej zalecane jest wykształcenie średnie o dowolnym kierunku. Pomocne jest ukończenie kształcenia w zawodzie technik hodowca koni.

Tytuły zawodowe, kwalifikacje i uprawnienia niezbędne/preferowane do podjęcia pracy w zawodzie

Obecnie (2018 r.) brak prawnych regulacji związanych z wykonywaniem zawodu instruktor jazdy konnej. Może być nim każdy, kto ma odpowiednią wiedzę, umiejętności i doświadczenie. Kwalifikacje weryfikuje pracodawca.

Kwalifikacje instruktorskie można nabyć w toku edukacji pozaformalnej (kursy i szkolenia) lub uczenia się nieformalnego (doświadczenie zawodowe).

Kompetencje niezbędne do wykonywania zawodu instruktor jazdy konnej potwierdzają:

• legitymacja instruktora rekreacji ruchowej o specjalności jazda konna,
• legitymacja Instruktora Jeździectwa Powszechnego PZJ,
• legitymacja Przodownika Turystyki Jeździeckiej ²⁴ wydana przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze,
• tytuł technika hodowcy koni, uprawniający do organizowania rekreacji konnej i turystyki jeździeckiej.

Dodatkowym atutem instruktora jazdy konnej może być posiadanie klasy sportowej ¹¹ lub/i odznaki jeździeckiej ¹⁷. Ponadto instruktor jazdy konnej powinien mieć ukończony kurs pierwszej pomocy przedmedycznej.

Więcej informacji znajduje się w sekcji: 4.2. Instytucje oferujące kształcenie, szkolenie i/lub potwierdzanie kompetencji w ramach zawodu.

Możliwości rozwoju zawodowego i awansu

Instruktor jazdy konnej ma szerokie możliwości rozwoju zawodowego, w tym:

• uzyskanie tytułu Instruktora Szkolenia Podstawowego PZJ ⁶,
• uzyskanie tytułu Instruktora Sportu PZJ (wymagania dodatkowe: ukończony 21 rok życia i złota odznaka jeździecka ⁴² lub I klasa sportowa ⁸),
• zdobycie kolejno tytułu trenera II klasy w jeździectwie (wymagania dodatkowe: minimum trzyletni staż w charakterze instruktora sportu jeździeckiego), następnie tytułu trenera I klasy w jeździectwie (wymagania dodatkowe: minimum trzyletni staż w charakterze trenera II klasy w jeździectwie i udokumentowany dorobek pracy szkoleniowej).

Ponadto instruktor jazdy konnej może:

• dalej kształcić się na studiach wyższych na kierunkach związanych z jeździectwem i hodowlą koni,
• doskonalić umiejętności, uczestnicząc w branżowych szkoleniach, konferencjach, jak również warsztatach tematycznych.

Możliwości potwierdzania kompetencji

Za standardy szkolenia i zdobywania tytułu instruktor jazdy konnej odpowiada w Polsce Polski Związek Jeździecki ²⁰. Osoba ubiegająca się o stopień „Instruktora Jeździectwa Powszechnego PZJ ⁵” musi spełnić następujące warunki:

• ukończyć 18 rok życia,
• posiadać co najmniej średnie wykształcenie,
• przedłożyć zaświadczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do uprawiania jazdy konnej,
• złożyć oświadczenie o niekaralności za umyślne przestępstwo, o którym mowa w art. 41 ustawy o sporcie (Dz. U. z 2014 r., poz.715),
• przedstawić ważne ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków,
• przedstawić zaświadczenie o ukończeniu kursu na instruktora jazdy konnej organizowanego przez uprawnione stowarzyszenia/organizacje/przedsiębiorstwa lub organizacje branżowe (aby przystąpić do kursu, niezbędne są umiejętności jeździeckie na poziomie co najmniej brązowej odznaki jeździeckiej ¹ lub zdanie egzaminu wstępnego – zależnie od organizatora kursu),
• zdać z wynikiem pozytywnym egzamin przed Wojewódzką Komisją Egzaminacyjną ³⁸ Polskiego Związku Jeździeckiego.

Szkolenia dla instruktorów jazdy konnej oferowane są też przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Uprawnienia Przodownika Turystyki Jeździeckiej uzyskuje się po spełnieniu następujących warunków:

• ukończone 18 lat,
• odbycie kursu zakończonego egzaminami teoretycznym i praktycznym,
• zaliczeniu miesięcznego stażu w jednym z ośrodków stażowych PTTK ²⁵.

Do kursu na Instruktora Turystyki Konnej ⁷ mogą przystąpić osoby z wykształceniem średnim, posiadające już uprawnienia Przodownika Turystyki Jeździeckiej, jednak nie prędzej niż dwa lata po uzyskaniu uprawnień Przodownika. Instruktor PZJ może rozszerzyć swoje kompetencje o uprawnienia Przodownika i dalej Instruktora Turystyki Konnej, zdając eksternistycznie na egzaminach tylko tematykę związaną z turystyka konną, organizacją rajdów i wycieczek, topografią i krajoznawstwem. Kursy instruktorów jady konnej są oferowane również na zasadach wolnorynkowych przez kluby, związki sportowe, centra szkoleniowe, placówki kształcenia ustawicznego i inne instytucje szkoleniowe realizujące szkolenia niepodlegające standardom określonym przez Polski Związek Jeździecki. O przydatności wydawanych przez nie dokumentów, potwierdzających nabyte kompetencje, decyduje prestiż realizatora szkoleń w środowisku branżowym.

Więcej informacji można uzyskać w Bazie Usług Rozwojowych https://uslugirozwojowe.parp.gov.pl oraz Zintegrowanym Rejestrze Kwalifikacji https://rejestr.kwalifikacje.gov.pl

Osoba zatrudniona w zawodzie instruktor jazdy konnej może rozszerzać swoje kompetencje zawodowe w zawodach pokrewnych:

Pracownik w zawodzie instruktor jazdy konnej wykonuje różnorodne zadania, do których należą w szczególności:

• Z1 Przygotowywanie harmonogramu zajęć jazdy konnej i prowadzenie dokumentacji usług instruktorskich.
• Z2 Przygotowywanie miejsca i sprzętu do prowadzenia zajęć jazdy konnej.
• Z3 Przygotowywanie koni do jazdy i opiekowanie się nimi oraz szkolenie w tym zakresie jeźdźców.
• Z4 Planowanie zajęć z jazdy konnej oraz dobieranie koni na podstawie oceny umiejętności i postępów jeźdźca.
• Z5 Prowadzenie zajęć z jazdy konnej i w razie potrzeby udzielanie pomocy przedmedycznej.
• Z6 Organizowanie wycieczek i rajdów konnych.

Kompetencja zawodowa Kz1: Przygotowywanie zajęć jeździeckich oraz nauczanie jazdy konnej zgodnie z psychofizycznymi uwarunkowaniami jeźdźca i konia obejmuje zestaw zadań zawodowych Z1, Z2, Z3, Z4, Z5, Z6, do realizacji których wymagane są odpowiednie zbiory wiedzy i umiejętności.

Pracownik w zawodzie instruktor jazdy konnej powinien posiadać kompetencje społeczne niezbędne do prawidłowego i skutecznego wykonywania zadań zawodowych.

W szczególności pracownik jest gotów do:

• Ponoszenia odpowiedzialności za skutki podejmowanych działań podczas nauczania jazdy konnej, w tym za bezpieczeństwo i zdrowie klientów.
• Kierowania się zasadami etyki zawodowej, w tym przestrzegania zasad uczciwości, rzetelności, poufności.
• Wykazywania empatii i asertywności pozwalającej na wspieranie rozwoju kompetencji jeździeckich klienta.
• Podejmowania współpracy z innymi osobami.
• Dostosowywania zachowania własnego i uczestników zajęć do nieprzewidzianych zmian w miejscu prowadzenia zajęć z jeździectwa.
• Oceniania i weryfikowania działania własnego oraz klientów.
• Podnoszenia własnych kompetencji zawodowych.

Pracownik powinien mieć zdolność właściwego wykonywania zadań zawodowych i predyspozycje do rozwoju zawodowego. Dlatego wymaga się od niego odpowiednich kompetencji kluczowych. Zostały one zilustrowane w formie profilu (rys. 1) ukazującego ważność kompetencji kluczowych dla zawodu instruktor jazdy konnej.

Rys. 1. Profil kompetencji kluczowych dla zawodu instruktor jazdy konnej

Uwaga:

Wykaz kompetencji kluczowych opracowano na podstawie wykazu stosowanego w Międzynarodowym Badaniu Kompetencji Osób Dorosłych − projekt PIAAC (OECD).

Kompetencje zawodowe pracownika w zawodzie instruktor jazdy konnej nawiązują do opisów poziomów Polskiej Ramy Kwalifikacji oraz Sektorowej Ramy Kwalifikacji w sektorze sport.

Opis zawodu, zadań zawodowych i wymagań kompetencyjnych może stanowić materiał informacyjny dla przygotowania (lub aktualizacji) opisów kwalifikacji wprowadzanych do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (ZSK). Więcej informacji:

• Zintegrowany System Kwalifikacji: https://www.kwalifikacje.gov.pl
• Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji: https://rejestr.kwalifikacje.gov.pl

Instruktor jazdy konnej może znaleźć pracę w:

• ośrodkach jeździeckich,
• stadninach koni,
• stadach ogierów,
• gospodarstwach agroturystycznych,
• prywatnych stajniach,
• placówkach oświatowych oferujących naukę jazdy konnej,
• stajniach afiliowanych przez PTTK i ośrodkach stażowych PTTK.

Po zdobyciu odpowiedniego doświadczenia i renomy w branży instruktor jazdy konnej może udzielać lekcji prywatnie, w ramach indywidualnych treningów. Zapotrzebowanie na instruktorów jazdy konnej wzrasta w okresie wakacji i ferii, między innymi w związku z organizacją szkółek i kursów jeździeckich podczas różnych form wypoczynku zorganizowanego dla dzieci i młodzieży (obozów, kolonii).

Po zdobyciu doświadczenia zawodowego oraz kompetencji menadżerskich instruktor jazdy konnej może zajmować stanowiska kierownicze związane z nadzorowaniem zespołu pracowników, np. kierownika ośrodka jeździeckiego/stajni.

Miejscem zatrudnienia instruktora jazdy konnej mogą być również:

• związki jeździeckie,
• związki sportowe,
• ośrodki sportu i rekreacji,
• ośrodki kultury,
• kluby sportowe i rekreacyjne.

Instruktorzy jazdy konnej mogą pracować w charakterze instruktora praktycznej nauki zawodu, prowadząc zajęcia praktyczne i teoretyczne z jazdy konnej dla dzieci i dorosłych (kształcących się w pozaszkolnych formach doskonalenia zawodowego).

Istnieje też możliwość prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Po zdobyciu odpowiedniego doświadczenia i renomy w branży można założyć stadninę ³³, otworzyć ośrodek jeździecki ¹⁸ lub stajnię, prowadzić opiekę nad końmi i/lub szkolenie.

Kształcenie

Obecnie (2018 r.) w ramach kształcenia zawodowego w Polsce nie przygotowuje się pracowników w zawodzie instruktor jazdy konnej w formach szkolnych. Możliwe jest uzyskanie kwalifikacji: „Szkolenie i użytkowanie koni” w ramach kształcenia w zawodzie technik hodowca koni, oraz „Jeździectwo i trening koni” w zawodzie jeździec.

Instruktor jazdy konnej ma możliwość podejmowania studiów rozszerzających jego kompetencje zawodowe. Może podejmować naukę na takich kierunkach studiów jak np.:

• zootechnika,
• zwierzęta w rekreacji, edukacji i terapii,
• hodowla i użytkowanie koni,
• usługi rekreacyjno-sportowe,
• rekreacja ruchowa,
• turystyka i rekreacja,
• hipologia i jeździectwo.

Osoby z wykształceniem wyższym mogą dokształcać się na studiach podyplomowych.

Szkolenie

Szkolenie na instruktora jazdy konnej może być oferowane na wolnym rynku usług szkoleniowych, przez:

• ośrodki,
• kluby,
• związki sportowe,
• centra szkoleniowe,
• placówki kształcenia ustawicznego i inne instytucje szkoleniowe.

Wskazane jest korzystanie z oferty jednostek upoważnionych do organizacji kursów i egzaminów na stopnie Instruktora Jeździectwa Powszechnego oraz Instruktora Szkolenia Podstawowego Polskiego Związku Jeździeckiego lub zdobywanie uprawnień wydawanych przez Komisję Turystyki Jeździeckiej Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego: Przodownik Turystyki Jeździeckiej. Kursy oparte na programach opracowanych przez PZJ są uznawane przez tę organizację.

Wynagrodzenie instruktora jazdy konnej jest zróżnicowane i waha się w granicach od 2100 zł do 3000 zł brutto za miesiąc, lub od 14 zł do 20 zł brutto za godzinę (2018 r.). W specyficznych warunkach wynagrodzenie może sięgać nawet 40 zł brutto za godzinę.

Najczęstszą formą zatrudnienia jest umowa zlecenie. W zależności od specyfiki ośrodka jeździeckiego praca instruktora jazdy konnej może mieć charakter pracy sezonowej (ośrodki zlokalizowane w miejscowościach turystycznych, agroturystyka itp.) lub też stałej – możliwe zatrudnienie na umowę o pracę (ośrodki zlokalizowane w miastach lub blisko miast). Popularnym sposobem określania poziomu wynagrodzenia jest uzależnianie go w całości lub w części od wielkości utargu (np. 30% z utargu lub stałe wynagrodzenie + 10% z utargu).

W zawodzie instruktor jazdy konnej możliwe jest zatrudnienie osób niepełnosprawnych. Warunkiem niezbędnym jest identyfikacja indywidualnych barier i dostosowanie technicznych i organizacyjnych warunków środowiska oraz stanowiska pracy do potrzeb osób:

• z niewielką dysfunkcją kończyn dolnych (05-R), która nie wyklucza stania i chodzenia, w tym samodzielnego przemieszczania się po zróżnicowanym terenie,
• z niewielką dysfunkcją kończyn górnych (05-R), która nie wyklucza wykonywania bardziej precyzyjnych czynności,
• z dysfunkcją narządu wzroku (04-O), jeśli posiadana wada jest skorygowana odpowiednimi szkłami optycznymi lub soczewkami kontaktowymi, które zapewnią ostrość widzenia,
• choroby słuchu (03-L), z uwagi na konieczność podejmowania kontaktów z klientami ograniczeniem jest niepełnosprawność narządu słuchu, która nie może być skorygowana aparatem słuchowym. Zawód mogą wykonywać osoby słabosłyszące pod warunkiem zapewnienia im odpowiednich pomocy technicznych – aparatów słuchowych, jeśli dysfunkcja po skorygowaniu nie ogranicza komunikacji werbalnej ze współpracownikami i klientami.